Page 12 - Biologia na czasie 3 - podręcznik, zakres rozszerzony

Rozdział 5. Układ oddechowy

Narządy wymiany gazowej U ślimaków lądowych oraz u większości śli-
u zwierząt lądowych maków słodkowodnych narządami oddecho-
W warunkach lądowych narządy wymiany wymi są płuca. Prowadzi do nich pojedynczy
gazowej w postaci skrzeli są nieprzydatne. Siła otwór, przez który dociera powietrze. Płuca śli-
ciążenia powoduje bowiem opadanie blaszek maków lądowych nie mają złożonych mechani-
skrzelowych, które nie mają elementów usztyw- zmów wspomagających wentylację. Wymiana
niających. Ponadto blaszki skrzelowe sklejają powietrza odbywa się głównie dzięki dyfuzji,
się i wysychają w kontakcie z powietrzem, co dlatego nazywa się je płucami dyfuzyjnymi.
w dużym stopniu zmniejsza powierzchnię
wymiany gazowej – z tego powodu ryba wyjęta Narządy wymiany gazowej
z wody się dusi. W toku ewolucji u zwierząt
lądowych wykształciły się więc narządy odde- u bezkręgowców lądowych
chowe ukryte głęboko wewnątrz ciała. naczynia
U stawonogów lądowych narządami krwionośne serce
wymiany gazowej są głównie płucotchawki
oraz tchawki. Prowadzą do nich otwory zwane
przetchlinkami.
Płucotchawki (worki płucne, płuca książ-
kowe) występują u skorpionów i części pają-
ków. Są to komory umiejscowione w odwłoku, płucotchawka przetchlinka
zawierające cienkie, równolegle ułożone blaszki, Płucotchawki to wpuklenia ściany odwłoka w kształ-
w których krąży hemolimfa. Między blaszkami cie pofałdowanej od wewnątrz komory, otwierającej się
na zewnątrz przetchlinką.
przepływa powietrze.
Tchawki występują u części pajęczaków worek
(kosarzy, zaleszczotków, roztoczy i niektórych powietrzny
pająków), a także u owadów oraz wijów. Mają
postać silnie rozgałęzionych rurek dociera- tchawka
jących do wszystkich komórek ciała. Ścianki
tchawek są wzmocnione od wewnątrz chityno-
wymi spiralami, które utrzymują drożność sys-
temu tchawkowego. Ruch powietrza wewnątrz przetchlinka
tego systemu odbywa się dzięki rytmicznym Tchawkowy system oddechowy jest utworzony
skurczom ścian ciała. Najcieńsze rozgałęzienia przez rozgałęziającą się sieć rurek, które tworzą
tchawek – tracheole – wypełnia płyn, w któ- coraz cieńsze przewody.
rym rozpuszczają się gazy oddechowe. Dzięki
temu dyfuzja gazów między tchawkami a ota- naczynia
czającymi tkankami zachodzi efektywniej. krwionośne serce
U owadów w sąsiedztwie narządów wymaga-
jących dużej ilości tlenu tchawki dodatkowo
rozszerzają się i tworzą cienkościenne worki płuco
powietrzne. System tchawek zapewnia nie
tylko wymianę gazową, lecz także efektywny
transport gazów oddechowych. Doprowadze-
nie tlenu bezpośrednio do każdej komórki ciała
ma szczególne znaczenie u owadów latających, Płuco ślimaka jest przekształconą, silnie ukrwioną
jamą płaszczową.
których metabolizm jest bardzo intensywny.

176